ابتدا لازم است به این نکته توجه شود که نماز میت، نمازی فرادا است و تنها گاه به صورت گروهی و جماعت خوانده میشود و برخی از ویژگیهای جماعت، برای آن وجود دارد. و لذا اگر نیت جماعت شود باید تمام افعال نماز را خود فرد انجام دهد.
حال به بررسی این سؤال میپردازیم:
1. اینکه در نماز بر جنازه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) کسی جلو نایستاده و هر یک به صورت جدا نماز خواندهاند، بر اساس روایتی این کار با توصیه امام علی(علیه السلام) بوده است:
زمانی که امام على(علیه السلام) غسل و کفن پیامبر(صلی الله علیه و آله) را انجام داد، نخست به تنهائى بر بدن پیامبر (صلی الله علیه و آله) نماز گزارد. مردم در مسجد گرد آمده و در خصوص اینکه چه کسى بر بدن پیامبر(صلی الله علیه و آله) نماز بگزارد و در کجا باید دفن شود گفتگو میکردند. در این هنگام امام على(علیه السلام) وارد شد و فرمود: «رسول خدا در حیات و ممات امام ما بوده و هست»؛ مسلمانان دسته دسته بدون آنکه به کسى اقتدا کنند بر بدن پیامبر(صلی الله علیه و آله) نماز خواندند.[1]
البته به نظر میرسد علل سیاسی در این توصیه امام بیتأثیر نبوده است؛ زیرا ایشان یا خود میبایست در نماز تمام گروهها امام آنان باشد که احتمال برخی اعتراضات را به دنبال داشت و یا آنکه در هر گروه، فردی امام میشد که در این صورت شاید برای امامشدن – که میتوانست در آینده فضیلتی برای آنان شمرده شود – درگیریهایی میان صحابه بوجود میآمد.
2. اما در اینکه چرا همه به صورت یکجا این نماز را نخواندند، بلکه گروه گروه آمده و نماز خواندهاند، مطلب صریحی در منابع یافت نشد، اما میتوان براساس نقلهای تاریخی، به نتایجی دست یافت:
عایشه گفت: «علی، عباس و بنیهاشم بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نماز خواندند سپس خارج شده و مهاجران وارد شدند و نماز گذاردند سپس انصار و پس از آنان زنان و بردهها و ... فوج فوج بر ایشان نماز خواندند بدون اینکه کسی بر نماز آنها امام بوده باشد».[2]
«پیامبر(صلی الله علیه و آله) را به وسیله لحافی که در آن فوت کرده بود؛ جابهجا کردند و همان مکانی که در آن فوت کرد را کندند تا پیامبر را در آنجا دفن کنند. سپس مردم گروه گروه وارد شدند و بر ایشان نماز گزاردند و پس از مردها، زنان و سپس بچهها نماز خواندند که هیچیک از اینها در نمازشان امامی نبوده است».[3]
امام باقر(علیه السلام) فرمود: «...پس همانا ده نفر ده نفر بر جنازه پیامبر وارد شده و بر ایشان نماز خواندند».[4]
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «امام علی(علیه السلام) بر در ایستاد و بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نماز خواند. سپس مردم را دستور داد که ده نفر ده نفر آمده بر ایشان نماز بخوانند و بعد خارج شوند».[5]
این روایات با اختلافاتی که در برخی جزئیات دارند، این مطلب را ثابت میکنند که بر پیامبر گروه گروه نماز خوانده و هر گروهی پس از نماز خواندن خارج میشدند و گروهی دیگر وارد میشدند.
بنا بر همین روایات و برخی روایات دیگر به دست میآید که پیامبر (صلی الله علیه و آله)در همان اتاقی که فوت شد دفن شده و هیچ خبری وجود ندارد که ایشان را از آن اتاق، حتی برای غسل و کفن بیرون برده باشند.
در نتیجه میتوان چنین استنباط کرد که از علل اصلی گروه گروه نماز خواندن بر پیامبر (صلی الله علیه و آله) این بوده که نماز بر ایشان در همان حجرهای باشد که در آن از دنیا رفته و طبیعتاً آن مکان، اقتضای ورود افراد بسیار را نداشته است.
[1]. شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 1، ص 188، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الاثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، ص 125، قم، بیدار، 1401ق.
[2]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج 1، ص 47، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق؛ ابن اثیر جزری، علی بن محمد، اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج 1، ص 41، بیروت، دار الفکر، 1409ق.
[3]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج 3، ص 213، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق؛ ابن هشام، عبد الملک، السیرة النبویة، ج 2، ص 663، بیروت، دار المعرفة، چاپ اول، بیتا.
[4]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبیطالب(علیه السلام)، ج 1، ص 239، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، 1379ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص 137، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1390ق.
[5]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 451، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.